Cao Thế Trình
Cây
chuối (musacoccinea) là
một loại cây thân thảo rất phổ biến ở vùng nhiệt đới. Đặc điểm dễ nhận thấy ở
loài cây này là không kén đất, để trồng và có sức sinh sản cao. Từ một cây chuối
mẹ có thể nảy sinh rất nhiều cây chuối con. Sau khoảng l năm tuổi, chuối bắt đầu trổ hoa. Mỗi búp
hoa có tới hàng chục lớp hoa bao bằng lá sắc màu đỏ, song thực tế chỉ có khoảng
trên dưới chục lớp hoa cái ở phần đầu là phát triển thành quả; số còn lại bị
teo rụng. Do đó, đối với chuối nhà (musparadisiaca), để có được quả to, người
ta chỉ giữ lại 7-9 lớp hoa phần đầu, loại bỏ phần còn lại. Đến lượt mình, mỗi lớp
hoa chuối (thường gọi là nải/ nhánh) phát triển thành 2 lớp với số lượng
trên dưới 15 quả và như vậy, một cây chuối có thể có tới trên dưới trăm quả. Phải
chăng, chính thuộc tính tự nhiên này của cây chuối đã làm nảy sinh ở nhiều nhóm
cư dân Đông Nam Á cổ xưa ý niệm xem nó như là một biểu tượng của sự sinh sôi nảy
nở, là một thứ lễ vật không thể thiếu trong tín ngưỡng phồn thực của họ. Ngày nay, những biểu hiện
của cây và quả chuối với tín ngưỡng phồn thực chỉ là những dấu vết nhạt nhòa hoà trộn trong một số sinh
hoạt văn hoá liên quan tới tang lễ, nghi thức thờ cúng tổ tiên hay trong hôn
nhân ở một số tộc người vùng Đông Nam Á. Trong bài viết này, chúng tôi thử phân
tích một số hiện tượng liên quan tới cây và quả chuối vẫn còn phảng phất trong
sinh hoạt ở người Việt, người Khơ-me và một số dân tộc bản địa Trường Sơn - Tây
Nguyên và Đông Nam Á, với hy vọng góp phân tìm hiểu nghĩa ban đầu của một loài cây đã từng
gắn với tín ngưỡng phồn thực ở tổ tiên của các cư dân trong khu vực.
***